Το μικροβίωμα είναι το σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν μέσα στο σώμα μας και πάνω στο δέρμα μας! Αποτελείται από βακτήρια, μύκητες, παράσιτα, ιούς και πιθανόν και από άλλους μικροοργανισμούς, τους οποίους αγνοούμε. Παρά το ότι οι μικροοργανισμοί ως μονάδες είναι μικροσκοπικοί και αόρατοι στο γυμνό μάτι, ζυγίζουν το ίδιο περίπου με τον εγκέφαλό μας. Όταν ταΐζονται με το κατάλληλο φαγητό (πρεβιοτικά) αποτελούν ένα θαυμαστό φαρμακείο καθώς παράγουν ζωτικής σημασίας χημικές ουσίες που είναι βασικές για το ανοσοποιητικό μας σύστημα και παράγουν νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη και η GABA. H Gaba έχει μία ηρεμιστική δράση στο σώμα και το μυαλό, ενώ η σεροτονίνη παίζει καίριο ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης, του ύπνου, της όρεξης και της ευαισθησίας στο πόνο.

Γνωρίζουμε ότι το 95% της σεροτονίνης παράγεται και αποθηκεύεται στο έντερο και όχι στον εγκέφαλο. Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ των βακτηρίων του εντέρου και της κατάθλιψης.

Ας δούμε το παράδειγμα της Έμιλυ για να κατανοήσουμε τη σημασία του εντερικού μικροβιώματος. Η Έμιλυ ήταν μία κοπέλα εξωστρεφής και χαρούμενη από τη φύση της, αλλά μετά από τη λήψη για μεγάλο χρονικό διάστημα αντιβιοτικών παρατήρησε ότι ένιωθε ένα μόνιμο αίσθημα θλίψης. Λίγο καιρό αργότερα διαγνώστηκε με κατάθλιψη. Αυτό που έχει ενδιαφέρον στη περίπτωση της Έμιλυ είναι ότι ήταν μία κοπέλα που είχε μία χαρούμενη παιδική ηλικία, όχι κάποιο ιδιαίτερο τραύμα, μία καλή συντροφική σχέση, οπότε η κατάθλιψη δεν έβγαζε κάποιο νόημα. Κάποια μέρα όμως διάβασε ένα άρθρο το οποίο τη συντάραξε και αναφερόταν στη σύνδεση μεταξύ εντέρου και ψυχικής υγείας. Αυτό το οποίο έμαθε ήταν ότι τα αντιβιοτικά σκοτώνουν εκτός από τα παθογόνα βακτήρια και τα φιλικά και ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη καθώς το έντερο όταν δεν έχει φιλικά βακτήρια, δεν λειτουργεί σωστά και δεν παράγει σεροτονίνη, GABA και άλλες ορμόνες.  Αλλά ούτε και το ανοσοποιητικό λειτουργεί καθώς το 80% της ανοσολογικής απόκρισης στηρίζεται στο έντερο. Η Έμιλυ αποφάσισε να πάρει η ίδια το έλεγχο της υγείας  της και άρχισε να ενσωματώνει τροφές πλούσιες σε προβιοτικά (όπως φυσικό γιαούρτι, κίμτσι, κεφίρ, ζυμωμένο λάχανο, ψωμί με προζύμι…). Αυτές οι τροφές περιέχουν ζωντανά βακτήρια τα οποία βοήθησαν να πολλαπλασιαστούν στο έντερό της οι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί και επέλεξε και ένα ποιοτικό προβιοτικό σκεύασμα. Επίσης μείωσε τις επεξεργασμένες και ραφιναρισμένες τροφές οι οποίες είναι γνωστό ότι σκοτώνουν τα υγιή βακτήρια. Καθώς ο καιρός περνούσε η Έμιλυ παρατηρούσε σιγά σιγά αλλαγές όπως βελτίωση της πέψης, περισσότερη ενέργεια και καλύτερη διάθεση. Η κατάθλιψή της άρχισε να απομακρύνεται και ένιωσε περισσότερη ψυχική ανθεκτικότητα και ευελιξία στις προκλήσεις της ζωής.

Ως ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής γνωρίζω ότι το να διαχειριστεί και να θεραπεύσει κάποιος τη κατάθλιψη δεν είναι πάντα κάτι τόσο εύκολο όπως το να αλλάξει κάποιος τη διατροφή του. Η κατάθλιψη είναι μία σύνθετη και χρόνια διαταραχή διάθεσης που επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες π.χ γενετικούς, περιβαλλοντικούς αλλά και με βάση το ιστορικό του κάθε ανθρώπου. Όμως υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ερευνών που αποδεικνύουν μία επιβεβαιωμένη σχέση μεταξύ του εντερικού μικροβιώματος και της ψυχικής υγείας.  Στην Αμερική ήδη χρησιμοποιούν τη μεταμόσχευση μικροβιώματος κοπράνων από υγιείς δότες και αυτό έχει δείξει βελτίωση σε καταστάσεις όπως:

  • Διπολική διαταραχή,
  • Κατάθλιψη,
  • Ευαισθησία στην ινσουλίνη,
  • Νόσος του Crohn,
  • Μείωση αγχώδους διαταραχής
  • Μείωση Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) .

Παρατηρείται λοιπόν μία στροφή και από τους επιστήμονες στην ανάπτυξη μεθόδων παρέμβασης στο μικροβίωμα για τη θεραπεία της κατάθλιψης.  Υπάρχουν ήδη πολλές μελέτες που δείχνουν πώς τα προβιοτικά μειώνουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους. Τα προβιοτικά αυτά ανήκουν στη κατηγορία των ψυχοβιοτικών.

Είναι πολύ ενθαρρυντικό να μπορείς να αυξήσεις τα επίπεδα σεροτονίνης ανάλογα με το φαγητό που τρως. Αυτό πραγματικά έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα ότι χρειάζεστε αντικαταθλιπτικά επειδή υπάρχει χημική ανισορροπία στον εγκέφαλό σας. Όπως είπαμε πιο πάνω το 95% της σεροτονίνης παράγεται και αποθηκεύεται στο έντερο και όχι στον εγκέφαλο.

Τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά ανήκουν στην κατηγορία των αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης, ή SSRI, και αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης, ενός από τους νευροδιαβιβαστές που επιτρέπει στα νευρικά κύτταρα να ανταλλάσσουν σήματα.

Το Συμβούλιο για την Evidence–Based Psychiatry (Ψυχιατρική βασισμένη σε αποδείξεις) αναφέρει «παρά το ότι οι επιστήμονες ελέγχουν την εγκυρότητα της θεωρίας για τη χημική ανισορροπία για περισσότερα από 40 χρόνια, και παρά το ότι υπάρχουν χιλιάδες μελέτες, δεν υπάρχει καμία άμεση απόδειξη ότι είναι σωστή».  Δηλαδή όπως αναφέρει και η ψυχίατρος dr. Joanna Monkrif καθηγήτρια του University College London: «Πολύς κόσμος παίρνει αντικαταθλιπτικά επειδή οδηγήθηκε στην άποψη ότι η κατάθλιψη έχει βιοχημική βάση. Η έρευνά μας δείχνει ότι αυτή η άποψη δεν στηρίζεται από τις διαθέσιμες ενδείξεις».

Υπάρχουν περιπτώσεις που τα αντικαταθλιπτικά βοηθάνε και χρειάζονται, αλλά πιστεύω ότι αντί να βασιζόμαστε σχεδόν εξολοκλήρου στα αντικαταθλιπτικά, χρειάζεται να προσεγγίσουμε τη ρίζα του προβλήματος μέσω της ψυχοθεραπείας και να αυξήσουμε τη ποικιλομορφία του εντερικού μας μικροβιώματος. Η επικοινωνία εντέρου – εγκεφάλου είναι μία αμφίδρομη επικοινωνία. Το μυαλό και το έντερο στέλνουν σήματα μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου και αποτελεί τον άξονα εντέρου – εγκεφάλου. Όλα αυτά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στον ύπνο, στο πόνο, στη διάθεση, στην πείνα και το άγχος. Για να μεταφερθούν οι πληροφορίες από το έντερο στο μυαλό χρησιμοποιούνται νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη, το γλουταμινικό οξύ, και ορμόνες του εντέρου. Έχετε νιώσει ποτέ πεταλούδες στο στομάχι ή μία αίσθηση πίεσης στο έντερο; Τα συναισθήματά σας, το μυαλό και το έντερο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Στη πραγματικότητα το έντερο θεωρείται ο δεύτερος εγκέφαλος και έχει το δικό του νευρικό σύστημα. Το εντερικό νευρικό σύστημα. Το εντερικό νευρικό σύστημα είναι ενσωματωμένο στην επένδυση του γαστρεντερικού σωλήνα η οποία αρχίζει από τον οισοφάγο και εκτείνεται μέχρι το πρωκτό και αποτελείται από περισσότερα από 500 εκατομμύρια νεύρα. Αναγνωρίζεται λοιπόν η σημασία ενός υγιούς και ποικιλόμορφου εντερικού μικροβιώματος για μία καλή ψυχική υγεία.

Ευάγγελος Δαφόπουλος, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής – Κλινικός Υπνοθεραπευτής